مرکز آموزشی درمانی شهید اکبر آبادی

تغذیه با شیر مادر هم برای مادر و هم نوزادان خوب است. شیر مادر دارای تمام مواد مورد نیاز بدن آنها میباشد. نوزاد در شش ماه اول  تنها به شیر مادر احتیاج دارد. از حدود شش ماهگی تغذیه با غذای جامد شروع میشود و تا دو سالگی یا بیشتر تغذیه با شیر مادر ادامه دارد.

شیرمصنوعی علاوه بر مشکلات فراوانی که بوجود میاورد دیرهضم است و شیرینی زیاد دارد؛ اگر به نوزاد داده شود مدتی را خواهدخوابید که درنتیجه طلب شیرنمی کند بنابراین شیر باارزش مادر را نخورده، به سینه مادر دستور تولید شیرنداده، اعتماد به نفس مادر را کم کرده، میکروب‌ های مفید دستگاه گوارش نوزادرامختل کرده و او را درمعرض مواد الرژن قرار میدهد  درنتیجه سلامت نوزاد وهم سلامت مادر به خطر میافتد.

پس لطفا ۶ماه اول فقط شیرمادر وشکرگذاری ازاینکه قانون عرضه وتقاضا بر‌ پستان مادر حاکم است یعنی هرچه شیرخواربیشتر برداشت کند بیشترتولید می‌شود اگر احساس می‌کنید کم شیرهستید با توجه به دفعات ادرار ومدفوع وتغییر وزن نوزاد وشیرخوار قضاوت کنید که بی‌جهت دچارمشکل نشوید.

برای بسیاری از مادران سوال است که نوزادشان مکرر مایل به شیرخوردن است و آیا شیر آنها کافی نیست؟ !

در جواب باید گفت شیر مادر به آسانی و سریع هضم می‌شود. به علاوه بسیاری از شیرخواران نیاز مبرمی به آرامش و تماس نزدیک با مادر دارند که با مکیدن پستان در وضعیت صحیح تامین می‌شود. اکثر شیرخواران هر ۳-۲ ساعت یک بار مایل به شیرخوردن هستند. اما در مراحلی از رشد به نظر می‌رسد تمام مدت نیاز به شیرخوردن دارند. این حالت در موقع « رشد سریع یا جهش رشد» آن‌ها که حدود ۳-۲ هفتگی، ۶-۴ هفتگی و ۳ ماهگی است، مشاهده می‌شود. در این مراحل شیردهی مکرر منجر به افزایش شیر مادر ظرف ۲یا ۳ روز خواهد شد. نوزادان خواب آلود اغلب حدود ۲ هفتگی جهش رشد داشته و خواب آلودگی آن‌ها نیز برطرف می‌شود. گاهی شیرخواران چند بار و زود به زود شیر می‌خورند که یک خواب ۴ ساعته داشته باشند یا پس از این خواب به دفعات بیشتری شیر می‌خورند که جبران کنند.

گاهی در حالی که مادر شیر کافی تولید می‌کند و می‌تواند حتی هم زمان دو شیرخوار را سیر نماید، به دلیل عدم اعتماد بنفس، رفتارهای شیرخوار (مثل گریه زیاد یا مکرر شیرخوردن…)، بیماری یا مصرف داروها… فکر می‌کند شیر کافی ندارد. پس اگر فقط این احساس را دارید اما شیرخوار وزن گیری خوبی براساس منحنی رشدش دارد و شاداب و سرحال است، جای نگرانی نیست و این کم شدن کاذب یا ذهنی شیر مادر است. باید دقت کنید که حالات مختلف شیرخوار را قبل از بررسی و پیدا کردن علت به حساب ناکافی بودن شیر خود نگذارید.

گاهی اوقات مصرف برخی غذاها توسط مادر، شیرخوار را بیقرار می‌کند. اما نمی‌توان اجتناب از غذای خاصی را توصیه کرد مگر آنکه واقعا مادر با خوردن آن غذا متوجه بی‌قراری شیرخوار شود. گاه با شروع عادت ماهیانه مادر، شیرخوار بی‌قرار می‌شود و غالبا در این ایام شیرخواران میل دارند در فواصل کوتاه‌تری شیر بخورند. گاه اضطراب مادر به شیرخوار منتقل می‌شود سعی کنید موقع شیردادن آرامش داشته باشید. گاهی شیرخوار پس از شیرخوردن در کمال رضایت به خواب می‌رود اما بعد از مدت کوتاهی با گریه بیدار می‌شود این حالت نشان می‌دهد که شیر کافی نخورده، به دفعات و مدت بیشتری شیرخوار را شیر داده و سعی کنید شیر چرب انتهایی را بخورد و سیر شود.

چرا شیرخوار را باید مکرر تغذیه کرد؟

با تغذیه مکرر، جریان شیر مادر زودتر و راحت‌تر برقرار می‌شود. کودک سریع‌تر افزایش وزن پیدا می‌کند. مشکلات کمتری نظیر احتقان پستان‌ها برای مادر بوجود می‌آید. مهمترین عامل در افزایش شیر مادر، مکیدن مکرر و تخلیه مرتب پستان‌ها بر حسب میل و تقاضای شیرخوار در شب و روز می‌باشد. چون شیر مادر بر اساس عرضه و تقاضا تولید می‌شود. یعنی هر چقدر شیرخوار پستان‌ها را بیشتر بمکد، شیر بیشتری در پستان‌های مادر تولید می‌شود. اگر مادری دو قلو داشته باشد و هردو قل را برای مکیدن به پستان بگذارد پستان‌ها شیر بیشتری تولید می‌کنند.

دفعات شیرخوردن کودک را چگونه باید تنظیم کرد و چطور متوجه سیری و گرسنگی شیرخوار شویم؟

شیرخوار را باید برحسب تقاضایش و بطور مکرر شیر داد و از تنظیم بر حسب ساعت پرهیز کرد. معمولا شیرخواران ۳۰-۲۰ دقیقه را صرف علائمی می‌کنند که نشان می‌دهند آماده شیر خوردن هستند و با حرکاتی نشان می‌دهند که بیدار هستند. این علائم عبارتند از: حرکت کره چشم، بهم زدن پلک ها، حرکت دهان و انگشت یا دست و یا هرچیزی را به دهان می‌برند. وقتی شیرخوار این علائم را نشان می‌دهد، اجازه ندهید گریه کند و برافروخته شود. گریه، جیغ زدن و کمانه زدن علامت دیررس گرسنگی است و نباید اجازه داد گرسنگی شیرخوار به این مرحله برسد. چنانچه شیرخوار گریه کند و آشفته شود، ابتدا باید او را آرام کرده و سپس به پستان گذاشت تا بتواند آن را درست بگیرد. در غیر این صورت ممکن است زبان بجای آن که در کف دهان قرار گیرد، بالا برود و شیرخوار نتواند پستان را درست بگیرد. علائم سیری عبارتند از: کاهش دفعات مکیدن، توقف صدای بلع، توقف بیشتر بین دفعات مکیدن، رفع علائم گرسنگی، افزایش مکیدن‌های غیر تغذیه ای، رها کردن پستان و ریلاکس (شل شدن) و به خواب رفتن.

آیا در هر وعده تغذیه باید از هر دو پستان شیر داد؟

تا زمان برقراری کامل شیرمادر و اطمینان از مناسب بودن منحنی رشد، در هر وعده باید از هر دو پستان به شیرخوار شیر داد تا سبب تحریک تولید شیر شود. پس از به جریان افتادن شیر، برحسب میل و نیاز شیرخوار می‌توان در هر وعده از یک یا هر دو پستان استفاده کرد. در این صورت باید در شیر دادن به تناوب از پستان‌ها استفاده شود. مثلاً اگر شیرخوار در یک وعده، ‌ از پستان چپ شروع کرده و با پستان راست ختم کرده و در وعده بعدی باید از پستان راست شروع کند. در هر وعده به شیر خوار فرصت دهید به مدت دلخواه به تغذیه از یک پستان ادامه دهد تا قسمت آخر شیر را که سرشار از چربی است، دریافت کند. شیرخوار با رها کردن پستان، به خواب رفتن و یا توقف مکیدن نشان می‌دهد که تغذیه از پستان اول را تمام کرده است. سپس در صورت تمایل کودک، می‌توانید پستان دوم را به او عرضه کنید. اگر مایل به گرفتن آن نیست، نگران نباشید. می‌توانید در نوبت بعدی ابتدا از آن پستان شیر بدهید. به این ترتیب هر دو پستان‌ها به یک اندازه تحریک خواهند شد.

آیا به شیرخوار در طول شب هم باید شیر داد؟

بلی، شیرخواران به دلایل مختلف شب‌ها بیدار می‌شوند و به آغوش و شیر نیاز دارند. تحریک پستان از طریق تغذیه شبانه شیرخوار برای حفظ تولید شیر لازم است. میزان ترشح هورمون تولید کننده شیر در شب بالاتر است. بنابراین با تغذیه شبانه شیرخوار، علاوه بر رفع نیاز او، شیر بیشتری تولید می‌شود و از بارداری زودرس پیشگیری می‌کند. کودک را نزدیک خود بخوابانید؛ در این صورت می‌توان در حال خواب و بیداری شیر بدهید و چرت بزنید. چنانچه از کهنه بیشتر و یا ضخیم‌تر برای کودک استفاده کنید مجبور نیستید پس از هر بار شیردادن کهنه او را عوض کنید مگر اینکه لباس‌های او خیس شده باشد.

آیا کودکانی که شیر مادر می خورند نیاز به مکمل های ویتامینی و مواد معدنی دارند؟

انواع ویتامین‌ های مورد نیاز برای رشد نوزاد و شیرخوار در شیرمادر وجود دارند اما مقدار آنها از مادری به مادر دیگر متفاوت است و برخی تحت تاثیر غذای مصرفی مادر قرار دارند. اما اگر ذخیره ویتامین بدن مادر کافی باشد محتوی ویتامین‌ های شیرمادر نسبتا ثابت خواهد بود. براساس دستور عمل کشوری مصرف مکمل ویتامین‌ های A+D برای شیرخواران توصیه می‌ شود. شیرخواری که انحصاراً از شیر مادر تغذیه می کند ویتامین D را از منابع مختلفی شامل: عبور از جفت، ساخت در داخل بدن از طریق تابش نور خورشید و دریافت ویتامین بدست می‌ آورد. ذخایر ویتامین D شیرخوار متولد شده از مادر طبیعی تا ۲ ماهگی تخلیه می گردد ویتامین D شیر مادر ارتباط خوبی با دریافت ویتامین D مادری دارد. چون غلظت ویتامین D شیر مادر با قرارگیری مادر در مقابل نور خورشید افزایش می یابد، لذا غلظت ویتامین D شیر مادر در ماه های تابستان زیاد می شود. تابش نور خورشید می‌ تواند یک منبع ویتامین D برای شیرخواران باشد اما از آنجا که به میزان آفتابی که آنان دریافت می‌ کنند توجه کافی مبذول نمی گردد و بچه ها پوشیده نگهداری می شوند دادن مکمل ضروری است. در مقایسه با ویتامین های محلول در چربی، ویتامین K به آسانی از طریق جفت از مادر به جنین منتقل نمی شود. به جز تزریق عضلانی ۱ میلی گرم ویتامین K در موقع تولد، هیچ توصیه دیگری جهت دادن ویتامین K تکمیلی وجود ندارد. در مورد مواد معدنی، آهن یک ریزمغذی اساسی در تغذیه دوران شیرخواری است. برای پیشگیری اولیه از کم‌ خونی فقر آهن استفاده از غذاهای کمکی غنی شده با آهن، اجتناب از مصرف شیرگاو، استفاده از غذاهای حاوی ویتامین C توصیه می شود. برای پیشگیری ثانویه، غربالگری شیرخواران بین ۹ تا ۱۲ ماهگی و تکرار آن در ۱۸ ماهگی از نظر غلظت هموگلوبین توصیه شده است که ممکن است برای همه شیرخواران و یا فقط افراد در معرض خطر به کار رود. شیرخواران نارس به آهن بیشتری نیاز دارند. در کشور ما بر اساس دستورعمل کشوری، برای کلیه کودکان چه با شیرمادر تغذیه شوند چه با شیر مصنوعی، ویتامینA با دوز ۱۵۰۰ واحد بین المللی در روز و ویتامین  D با دوز ۴۰۰ واحد بین المللی در روز (معادل یک سی سی قطره A+D) از روز ۵-۳ تولد و همزمان با غربالگری هیپوتیروئیدی نوزادان تا پایان ۲ سالگی داده می شود. برای کلیه شیرخواران رسیده و سالم نیز که با وزن طبیعی متولد می شوند دادن قطره آهن از پایان ۶ ماهگی و هم زمان با شروع تغذیه تکمیلی به میزان ۱۵ قطره در روز (۱ میلی گرم به ازا هر کیلوگرم وزن بدن کودک در روز) توصیه می‌شود و تا پایان ۲ سالگی ادامه می یابد.

چندنکته مهم:

• وضعیت صحیح بغل کردن و پستان گرفتن شیرخوار را رعایت کنید که از بروز مشکلاتی مثل احتقان و زخم و شقاق… پیشگیری می‌کند، در صورت بروز این مشکلات شیردهی را متوقف نکرده و با کمک کارکنان بهداشتی درمانی مشکل را برطرف کنید.
• مکیدن صحیح و مکرر پستان در وضعیت صحیح مهم‌ترین عامل افزایش شیرمادر است.
• اگر شیر ترشح شده در پستان‌ها بطور مرتب تخلیه نشود، بتدریج تولید و ترشح شیر کاهش یافته و قطع می‌گردد، پس دفعات و مدت مکیدن شیرخوار در هر وعده را محدود نکنید.
• به مکیدن و بلعیدن شیرخوار حین تغذیه دقت کنید و به محض کند شدن مکیدن و بلعیدن، او را از یک پستان به پستان دیگر جا به جا کنید. البته توجه داشته باشید که ترکیب شیرمادر در هر وعده تغییر می‌کند. در ابتدای تغذیه شیرخوار رقیق‌تر و در انتهای هر وعده چرب‌تر و پر انرژی است پس با محدود نکردن مدت تغذیه او سعی کنید شیرخوار شیر چرب انتهایی را دریافت نماید.
• برای کنترل منحنی رشد شیرخوار به مراکز بهداشتی درمانی مراجعه کنید.
• از دادن سایر مایعات به شیرخوار زیر ۶ماه پرهیز کنید. از بطری و گول زنک استفاده نکنید. در صورت لزوم بهترین شیر کمکی، شیردوشیده شده مادر (یا شیر دایه) است که در پایان هر وعده تغذیه شیرخوار می‌توانید بدوشید و با فنجان به او بدهید.
• آرامش داشته باشید چون اضطراب و نگرانی مانع رگ کردن پستان و جریان یافتن شیرمی شود. سعی کنید گرسنه نمانید و غذاهای تازه و طبیعی مصرف کنید، مصرف غذاهای مغذی به مقدار کم و دفعات بیشتر بهتر از۲ تا۳ وعده غذا با حجم زیاد است، رژیم لاغری نگیرید، در حد رفع تشنگی خود آب و سایر مایعات بنوشید، فعالیت جسمی مناسب داشته باشید، از استعمال دخانیات و قرص‌های پیشگیری از بارداری ترکیبی پرهیزکنید، نسبت به توانایی خود برای شیردهی اعتمادبنفس و اطمینان خاطر داشته باشید.