مرکز آموزشی درمانی شهید اکبر آبادی

هفته جهانی آگهی از داروهای ضد میکروب ۱۸ تا ۲۴ نوامبر برابر با ۲۷ لغایت ۳ آذر

شعار هفتهٔ آگاهی سازی داروهای آنتی میکروبیال سال 2022:   )همه با هم پیش به سوی پیشگیری از مقاومت به داروهای ضد میکروبی(

مقاومت به آنتی بیوتیک ها؛ عوامل، پیامدها و راه‌های پیشگیری

اگر میکروب به تعداد زیادی از داروها مقاوم شود، درمان عفونت ناشی از آن میکروب بسیار مشکل یا حتی غیرممکن

خواهد بود. کسی که به عفونت مقاوم به داروی معینی مبتلا شده، می‌تواند این عفونت را به شخص دیگری منتقل نماید.

در این صورت بیماری مقاوم به درمان، در جامعه انتشار می‌یابد که می‌تواند منجر به ناتوانی و مرگ افراد شود.

آنتی بیوتیک‌ها یا داروهای ضد میکروب، داروهایی هستند که عفونت‌هاییرا که به وسیله باکتری‌ها و انگل‌های خاصی

ایجاد می‌شوند از بین می‌برند. کشف آنتی بیوتیک یکی از پیشرفتهای مهم در تاریخ سلامت بشر است که منجر به کاهش

درد و رنج ناشی از بیماری و حفظ میلیون‌ها زندگی در هفتاد سال گذشته شده است و امروز، هیچ یک از ما نمی‌تواند زندگی در دنیای بدون آنتی بیوتیک را تصور کند.

آنتی بیوتیک‌ها به روش‌های مختلفی عمل می‌کنند؛ برخی از آنها باکتری‌ها را می‌کشند (باکتریوسیدها) و برخی، از رشد باکتری‌ها جلوگیری می‌کنند (باکتریواستاتیک ها). روش عمل آنتی بیوتیک‌ها متفاوت است اما در نهایت همۀ آنها از ما در برابر باکتری‌ها محافظت می‌کنند. بعضی از آنتی بیوتیک‌ها روی عده زیادی از باکتری‌ها موثر هستند (وسیع الطیف) اما بعضی فقط روی انواع کمی اثر می‌کنند (آنتی بیوتیک با طیف محدود).

منظور از مقاومت میکروبی چیست؟
آنتی بیوتیک‌ها از طریق مقابله با عوامل بیماریزا باعث بقای زندگی ما می‌شوند، اما گاهی بعضی از باکتری‌ها آنقدر قوی می‌شوند که می‌توانند مقابل این آنتی بیوتیک‌ها مقاومت کنند و درنتیجه، این داروها بخوبی عمل نمی‌کنند؛ این، همان مقاومت آنتی بیوتیکی است. در این حالت، انواع قوی‌تر باکتری‌ها کشته یا متوقف نمی‌شوند، بلکه می‌مانند، رشد می‌کنند و گسترش می‌یابند. این بار، دیگر، باکتری‌ها سخت‌تر کشته یا متوقف می‌شوند.

در واقع در مقاومت میکروبی، میکروب‌ها در می‌یابند که چگونه اثر داروها را برای کشتن و یا ضرر زدن به آن‌ها متوقف کنند. اما چگونه؟
هر میکروب به طور طبیعی قابلیت تبدیل شدن به یک میکروب مقاوم در برابر دارو را دارد. آنچه باعث گسترش مقاومت میکروبی می‌شود، این است که اکثر میکروب‌ها خیلی سریع در حال زاد و ولد و تکثیر هستند؛ در این روند از میان میکروب‌های درحال تکثیر ممکن است یک میکروب به طور تصادفی و با استفاده از فرصت شناسایی داروها، به یک داروی ضد میکروبی، مقاوم شود. از آنجا که میکروب‌های حساس به دارو توسط دارو کشته شده اند، میکروب‌های مقاوم زنده می‌مانند و وقتی در آینده دوباره عفونتی با این میکروب رخ می‌دهد، دارو دیگر نمی‌تواند بر میکروبهای مقاوم اثر بگذارد.

علل بروز مقاومت میکروبی کدامند؟
آنجه باعث رواج باکتری‌های مقاوم به آنتی بیوتیک می‌شود، استفاده از آنتی بیوتیک است. وقتی شخصی شروع به استفاده از آنتی بیوتیک می‌کند ابتدا باکتری‌های ضعیف‌تر کشته می‌شوند اما انواع قوی تر، دیرتر کشته می‌شوند. اگر شخص مصرف آنتی بیوتیک را زودتر از موقع مناسب قطع کند، باکتری‌های قوی‌تر ممکن است باقی بمانند و در فرصت مناسب دوباره رشد و تکثیر یابند. کامل نکردن دوره درمان با آنتی بیوتیک، باعث می‌شود که تغییراتی در باکتری بوجود بیاد و آنتی بیوتیک نتواند باکتری هدف را تشخیص دهد.
گاهی باکتری در اثر یک تغییر تصادفی در ساختار ژنتیکی اش، در برابر دارویی که قبلا نسبت به آن حساس بوده، مقاومت پیدا می‌کند و گاهی آنتی بیوتیک پس از ورود به باکتری و قبل از تاثیر گذاشتن بر آن، از طریق کانال‌های خاصی از باکتری خارج می‌شود که این فرآیند موجب مقاومت به دارو می‌گردد. بد نیست بدانید که ژن مقاومت به آنتی بیوتیک می‌تواند از راه‌های مختلفی از باکتری مقاوم به باکتری حساس به آنتی بیوتیک منتقل شود و به این صورت سایر باکتری‌ها نیز به آن آنتی بیوتیک مقاوم می‌شوند.

مقاومت میکروبی چه پیامدهایی دارد؟

• با گسترش مقاومت میکروبی ممکن است درمان عفونت‌های کوچک و ساده‌ایکه به آسانی درمان می‌شوند با مشکل جدی مواجه شود. بزرگ‌ترین مشکل موجود، گسترش مقاومت چندوجهی میکروب‌های مقاوم است. به طوری که یک میکروب به بیش از یک داروی ضدمیکروب مقاوم می‌شود. وقتی میکروب‌ها مقاوم به درمان هستند مجبوریم از داروهای قوی‌تر با اثرات جانبی بیشتر استفاده کنیم. البته باید توجه داشت که هر میکروب به تعداد محدودی آنتی ببوتیک حساس است و این طور نیست که یک آنتی بیوتیک بتواند همۀ انواع باکتری‌ها را از بین ببرد.
• اگر میکروب به تعداد زیادی از داروها مقاوم شود، درمان عفونت ناشی از آن میکروب بسیار مشکل یا حتی غیرممکن خواهد بود. کسی که به عفونت مقاوم به داروی معینی مبتلا شده، می‌تواند این عفونت را به شخص دیگری منتقل نماید. در این صورت بیماری مقاوم به  درمان، در  جامعه انتشار می‌یابد که می‌تواند منجر به ناتوانی و مرگ افراد شود.
• بیماران مبتلا به باکتری‌های مقاوم به دارو، مدت طولانی‌تری در بیمارستان بستری می‌شوند و هزینه زیادی را متحمل می‌شوند. به علاوه احتمال مرگ ناشی از عفونت دراین افراد بالاست. زیرا برای درمان آنها، باید از داروهای سمی‌تر و گرانتر استفاده شود. این بدان معنی است که این بیماران رنج بیشتری متحمل شده و هزینه بیشتری برای درمان می‌پردازند.
• با گسترش مقاومت میکروبی، درمان بیماری‌ها طولانی‌تر و پیچیده‌تر شده و مراجعات بیماران به پزشک بیشتر و حضور آنها در بیمارستان طولانی‌تر خواهد شد. البته این فقط بیماران نیستند که از این نتایج رنج می‌برند، بلکه افراد سالم هم ضربه خواهند خورد. زیرا باکتری‌های مقاوم، به سرعت بین اعضای خانواده، همکاران و همکلاسی‌های فرد گسترش یافته و سلامت جامعه با انواع مقاوم‌تر میکروب، که به سختی و با هزینه زیاد درمان می‌شود، تهدید خواهد شد. یکی از داروهایی که مصرف بی‌رویه آن در سال‌های اخیر موجب پیدایش انواع باکتری‌های مقاوم به این دارو شده، پنی سیلین است.

چه عواملی در ایجاد مقاومت میکروبی موثر است؟
عوامل اجتماعی، اقتصادی و بهداشتی بسیاری بر روی تصمیم مردم به مصرف آنتی بیوتیک تاثیر می‌گذارد. به طور کلی آنتی بیوتیک‌ها ممکن است به دلائل زیر به طور بی‌رویه یا غیرضروری مصرف شده و باعث مقاومت میکروبی شوند:

• یک اشتباه رایج:   گاهی مردم تحت تاثیر باورهای خانواده، دوستان ویا جامعه تصمیم می‌گیرند که چه دارویی را مصرف نموده یا چگونه مصرف کنند.
• خوددرمانی: گاهی مردم نسخه‌ها را نگه می‌دارند تا در صورت لزوم دوباره بتوانند از آن استفاده کنند به این دلیل که مشاوره با پزشکان گران بوده و از نظر بیمار، تمدید نسخه، به صرفه بنظر می‌رسد.
• مصرف خودسرانه: بعضی مواقع مردم آنتی بیوتیک‌های باقی مانده را در خانه نگه داشته  و در زمان بروز بیماری جدید به طور خودسرانه آن را مصرف می‌کنند یا به دیگران می‌دهند.
• درمان ناقص و نادرست: گاهی افراد اهمیت تکمیل دورۀ درمان را درک نمی‌کنند و زمانی که علائم ظاهری بیماری ناپدید شد مصرف آنتی بیوتیک را قطع می‌کنند؛ همچنین هستند افرادی که دارو را بیش از مقدار تجویز شده مصرف می‌کنند چون فکر می‌کنند زودتر بهبود می‌یابند.
• مصرف غیرضروری: گاهی افراد در بیماری‌های جزئی که نیاز به آنتی بیوتیک ندارند مثل سرماخوردگی، از این داروها استفاده می‌کنند.
• مصرف کمتر از حد مطلوب: بعضی افراد به دلیل عدم توانایی خرید نسخه کامل یا به دلیل بی‌اطلاعی از مقدار آنتی بیوتیک مورد نیاز، دستور پزشک را درست و به طور کامل رعایت نکرده و مقدار کمتری از آنتی بیوتیک تجویز شده را مصرف می‌کنند که این کار، باعث مقاوم شدن باکتری‌ها می‌شود.
• تجویز غیرضروری آنتی بیوتیک‌ها توسط پزشکان: گاهی پزشک از سوی بیمار برای تجویز آنتی بیوتیک تحت فشار قرار می‌گیرد یا به دلائلی مثل عدم اطمینان از نوع میکروب، محدودیت زمانی درمان و تبلیغات شرکتهای داروسازی به تجویز آنتی بیوتیک می‌پردازد که ممکن است چندان ضروری نباشد.
• پوشیده شدن علائم بیماری به علت مصرف خودسرانه دارو: گاهی بیمار قبل از مراجعه به پزشک، به طور خودسرانه به مصرف دارو پرداخته است. این کار موجب پوشیده شدن نشانه‌های بیماری و به اشتباه افتادن پزشک می‌شود. ندادن اطلاعات کافی به پزشک در مورد سابقه بیماری و داروهای دریافتی، از دلایل مهم تجویز غیرضروری دارو و مقاومت میکروبی است.

  برای پیشگیری از مقاومت میکروبی چه باید بکنیم؟

• توجه داشته باشید که آنتی بیوتیک‌ها در درمان عفونت‌های ویروسی مثل سرماخوردگی و آنفلوانزا جایگاهی ندارند. آنتی بیوتیک‌ها در عفونت‌های باکتریال موثرند و در عفونت‌های ویروسی، سبب بهتر شدن علائم یا مانع از انتقال بیماری به دیگران نمی‌شوند.
• از مصرف خودسرانه آنتی بیوتیک‌ها جدا خودداری کرده و بدون تجویز پزشک، هیچ آنتی بیوتیکی مصرف نکنید. تشخیص عامل بیماری و نیاز به مصرف آنتی بیوتیک را بر عهده پزشک بگذارید و او را برای تجویز آنتی بیوتیک تحت فشار قرار ندهید. در عوض، با پزشک تان در مورد راه‌های کاهش علائم آزاردهنده بیماری مشورت کنید.
• آنتی بیوتیک تجویز شده توسط پزشک را طبق دستور او در مدت و ساعات معین مصرف کنید. آنتی بیوتیک زمانی موثر است که به طور منظم مصرف شود. هرگز مصرف آنتی بیوتیک را پس از مدت کوتاهی از آغاز درمان و یا زمانی که احساس می‌کنید بهتر شده‌ایدقطع نکنید. کامل کردن دورۀ درمان برای از بین رفتن تمام باکتری‌ها ضروری است.  
• آنتی بیوتیک‌ها را فقط با نسخه پزشک از داروخانه تهیه کنید و پیشنهاد دیگران را برای مصرف، نادیده بگیرید.
• آنتی بیوتیک‌های خود را هرگز به دیگران پیشنهاد نکنید حتی اگر علائم شما یکسان باشد، زیرا ممکن است آن دارو برای بیماری آنها مناسب نباشد. پیشنهاد شما ممکن است درمان بیماری فرد را به تاخیر انداخته و باعث ایجاد باکتری‌های مقاوم شود.
• در صورت فراموش کردن مقدار مصرفی یا اشتباه در مصرف، درباره ادامه مصرف دارو با پزشک یا داروساز مشورت کنید.
• در موقع دریافت آنتی بیوتیک، در مورد موارد زیر با پزشک یا داروساز مشورت کنید:
• آنتی بیوتیک تجویزی چه عوارضی دارد و چگونه می‌توان عوارض را کاهش داد؟ (بپرسید چه عوارضی را باید تحمل کرد و در صورت بروز چه عوارضی باید دارو را قطع کرده و به پزشک مراجعه کرد؟ )
• بهترین زمان مصرف آنتی بیوتیک چه موقع است (بعد از غذا یا با معده خالی)؟
• آیا آنتی بیوتیک با داروی دیگری که مصرف می‌کنید تداخل اثر دارد؟
• بهترین شرایط نگهداری دارو چیست؟
• و در صورت تجویز پودر، بپرسید چگونه باید پودر آنتی بیوتیک را آماده و مصرف کنید؟
• همه ما در برابر سلامتی خود و دیگر افراد جامعه مسئولیم. این موارد را به خاطر بسپاریم، به کار ببندیم و به دیگران نیز گوشزد کنیم.